لنزهای تماسی
تعریف لنزهای تماسی:
عدسیهای کوچکی هستند که معمولاً از مواد پلاستیکی ساخته شده و روی قرنیه یا صلبیه قرار می گیرند و باعث اصلاح عیوب انکساری چشم میشوند.
انواع لنزهای تماسی:
انواع مختلف لنزهای تماسی وجود دارد که عبارتند از:
1ـ لنزهای تماسی صلبیهای Sclearal or haptic contact lenses
این نوع لنزها روی صلبیه و قرنیه قرار گرفته و قدیمیترین نوع لنزهای تماسی محسوب میشوند.
2ـ لنزهای تماسی سخت Hard contact lenses
این نوع لنزهای تماسی روی قرنیه قرار گرفته و قطر آنها کمتر از قطر قرنیه (در حدود 2 میلیمتر) میباشد. این نوع لنزها خود به دو نوع قابل نفوذ اکسیژن (RGP) Rigid gas permeable و غیر قابل نفوذ اکسیژن (PMMA) تقسیم بندی میشوند.
Hydrophilic soft hydrogel flexible contact lenses
این نوع لنزها از مواد پلاستیکی نرم ساخته شده که حاوی مقداری آب بوده و اکسیژن را از خود عبور میدهند هر چه مقدار آب این نوع لنزها بیشتر باشد اکسیژن بیشتری را از خود عبور میدهند این نوع لنزها، قرنیه و قسمتی از صلبیه (در حدود 2 میلیمتر) را میپوشانند.
4ـ لنزهای تماسی دوکانونی یا بایفوکال Bifocal contact lenses
این نوع لنزهای تماسی دارای دو قسمت (Segment) با قدرتهای اپتیکی متفاوت میباشند و برای اصلاح دید دور و نزدیک بیماران پیرچشم استفاده میشوند انواع مختلفی از این نوع لنزها وجود دارد.
آناتومی، فیزیولوژی و باکتریولوژی چشم در ارتباط با لنزهای تماسی
سطح خلفی لنز تماسی تمام یا قسمتی از قرنیه را میپوشانند، لنزهای تماسی سخت کوچکتر از قرنیه و لنزهای صلبیهای و نرم بزرگتر از قرنیه میباشند. سطح قدامی لنز تماسی با ملتحمه پلکی بالایی و پائینی تماس دارد پلک زدن صحیح باعث حرکت عمومی و چرخشی لنزهای تماسی سخت و نرم میشود، مگر اینکه آنها طوری روی چشم ثابت شده باشند که از حرکت چرخشی جلوگیری شود. پلکها باعث گسترش لایه اشکی در سطح چشم با هر بار پلک زدن شده و این سبب تمیز شدن لنز تماسی و در نتیجه راحتی بیمار و دید خوب او میشود.
لایه اشکی Tear film
وجود یک لایه اشکی طبیعی با هواگیری کافی در زیر لنز برای افرادی که از لنزهای تماسی استفاده میکنند ضروری است اگر هنگام استفاده از لنزهای تماسی سطح قرنیه خشک شود تیزبینی کاهش پیدا خواهد کرد. اشک موجود در روی قرنیه باعث انتقال اکسیژن به قرنیه شده و دارای مواد باکتریوسید (Bacteriocide) میباشد. افزایش لایه اشکی در چشمهایی که اشک زیاد دارند باعث شستشوی چشم و اجسام خارجی و خرده سلولی ها میشود شکل لایه اشکی بین قرنیه و لنز تماسی با توجه به رابطه بین لنز و قرنیه متغیر است. با توجه به اینکه ضریب انکسار لنز، اشک و قرنیه متفاوت است، مایع اشکی زیر لنز (liquid lens) تشکیل یک سطح انکساری با قدرت اپتیکی میدهد که قدرت آن هنگام محاسبه قدرت لنز تماسی باید در نظر گرفته شود. اگر لنز تماسی فلتتر از میانگین کراتومتری فیت شود، قدرت اپتیکی مایع زیرلنز (Liquid lens) مقعرتر و اگر لنز استیپتر از میانگین کراتومتری فیت شود، باعث ایجاد قدرت محدبتری میشود.
باکتریولوژی لنزهای تماسی Bacteriology
تقریباً تمام لنزهای تماسی ممکن است باعث عفونت چشم شوند و این حالت بیشتر در قرنیههای غیربهداشتی و چشمهای خشک مشاهده میشود مهمترین عامل بیماری زا در لنزهای تماسی پسودوموناس است (Pseudomonas) که توسط دانشمندان مختلف تایید شده است اما عوامل دیگری از جمله استافیلوکوک اورئوس (Staphylococus aureus) استرپتوکوک همولیتیک آلفا (haemolytic streptococous ) سراتامارسنز (Serratia marcesns) ممکن است باعث عفونت چشم شوند.
فواید و مضرات لنزهای تماسی
فواید لنزهای تماسی The adventages of contact lenses
بیمارانی که علاقمند به استفاده از لنزهای تماسی هستند، لنزهای مناسبی وجود داشته که نسبت به عینک فواید بیشتری دارند فوائد لنزهای تماسی عبارتند از:
1ـ لنزهای تماسی نسبت به عینک دارای میدان دید (visual field) بیشتری هستند.
2ـ تصویر رتینال با لنزهای تماسی نسبت به عینک طبیعیتر میباشد مخصوصاً اگر مقدار عیوب انکساری چشم بیشتر از 8 دپوپتر باشد.
3ـ اگر مقدار انایزومتروپی 3 دیوپتر یا بیشتر باشد تجویز عینک ممکن است برای بیمار علائم ایجاد کند و برای اصلاح آن می توان لنز تماسی تجویز کرد این عمل باعث کاهش انایزوکونیا و در نتیجه ادغام تصویر رتینال دو چشم میشود.
4ـ تجویز لنزهای تماسی سخت باعث افزایش دید بیماران دچار آستیمگاتیسم نامنظم و کراتوکونوس میشود و از آنها میتوان برای اصلاح دید بیماران پس از عمل کراتوپلاستی و جراحیهای قرنیه استفاده کرد، زیرا اشکی که زیر لنز و سطح قدامی قرنیه تشکیل میشود باعث اصلاح نامنظمیهای قرنیه میگردد.
5ـ لنزهای تماسی سخت و نرم بایفوکال را میتوان به افراد پیرچشم تجویز نمود. تحقیقات زیادی درباره مواد لنزهای تماسی انجام میشود و بنابراین این به روز این علم پیشرفت میکند.
مضرات لنزهای تماسی Disadventages of contact Lenses
1ـ بیمارانی که دچارمایوپی هستند در صورت استفاده از لنزهای تماسی به جای عینک منشور Base-in ایجاد شده بوسیله عدسی عینک را از دست داده ودر نتیجه ممکن است هنگام مطالعه و کار نزدیک ناراحت شوند، اما اکثر بیماران به این حالت عادت خواهند کرد.
2ـ منشور جهت اصلاح دو بینی افقی را فقط میتوان در لنزهای تماسی سخت اسکلرا ایجاد کرد در لنزهای تماسی سخت قرنیهای یا نرم میتوان تا 3 پریزم دیوپتر منشور Base-down ایجاد کرد، اما چنین لنزی ممکن است به سمت پائین حرکت کند و در نتیجه روی قرنیه قرار نگیرد.
3ـ گذاشتن و برداشتن لنزها و قراردادن آنها در مایعات مخصوص و ضدعفونی کردن آنها ممکن است وقت بیمار را گرفته و برای او ایجاد زحمت نماید.
4ـ گم کردن لنز نسبت به عینک سادهتر اما گذاشتن و برداشتن آن مشکلتر میباشد.
5ـ قیمت لنز نسبت به عینک گرانتر است.
6ـ گذاشتن و برداشتن لنز ممکن است به چشم صدمه بزند.
8ـ کیفیت دید با لنزهای تماسی نرم ممکن است مانند عینک یا لنزهای تماسی سخت نباشد.
9ـ هنگام استفاده از لنزهای تماسی سخت گرد و خاک ممکن است وارد زیر لنز شده و باعث خراش قرنیه شود.
10- بیماری که از لنزهای تماسی استفاده میکند باید عینک نیز داشته باشد و این یک خرج اضافی برای او میباشد.
موارد استفاده لنزهای تماسی Indication for contact lenses
1ـ اصلاح کراتوکونوس Keratoconus
کراتوکونوس عبارت است از یک حالت پیشرونده غیر طبیعی قرنیه به سمت خارج که در آن مرکز قرنیه بتدریج نازکتر میشود. کراتوکونوس معمولاً در سن بلوغ شروع شده و دو طرفه است.
کراتوکونوس ممکن است ابتدا در یک چشم و پس از مدت طولانی در چشم دیگر شروع شود.علائم مهم آن کاهش دید است و اصلاح آن فقط با تجویز لنز سخت صورت میگیرد ودر صورتیکه بیمار از لنز تماسی استفاده نکند بتدریج رشد کرده و باید تعویض قرنیه یا کراتوپلاستی صورت گیرد.
2ـ اصلاح مایوپی
1) مایوپی شدید High myopia
تجویز عینک به بیمارانی که دچار مایوپی زیاد هستند باعث کاهش اندازه تصویر رتینال میشود در صورتیکه تجویز لنزهای تماسی به اینگونه بیماران سبب افزایش تیزبینی و بزرگی تصویر رتینال میگردد به عنوان مثال بیماری که دچار 23- دیوپترمایوپی است، در صورتیکه عینک تجویز شود تیزبینی او و در صورتیکه لنز تماسی شود ممکن است به برسد. باید توجه داشت بیماران بالغ با مایوپی زیاد هنگامی که برای اولین بار به آنها حداکثر قدرت لنز تماسی تجویز شود از قدرت تطابق و تقارب آنها کاسته شده وتوصیه میشود حداقل قدرت تجویز شود و یا برای مطالعه و کار نزدیک به آنها عینک با منشور Base-in تجویز گردد.
2ـ میدان بینایی The field of vision
همانطور که قبلاً توضیح داده شد تجویز لنز تماسی به بیماران مایوپ باعث افزایش میدان دید میشود میدان دید در مایوپ شدید بر اثر عواملی از جمله وجود فریم عینک، اثرات منشوری، عدسیهای عینک، نقائص دیستورشن و مایل کاهش مییابد، در صورتیکه با تجویز لنزهای تماسی این نقائص برطرف شده و میدان دید طبیعی حاصل میشود زیرا لنز تماسی روی قرنیه قرار گرفته و در نتیجه محور اپتیکی لنز تماسی بر محوربینایی چشم منطبق میشود.
3) پیشگیری از افزایش مایوپی
تحقیقات نشان میدهد که تجویز لنزهای تماسی سخت مانع پیشرفت مایوپی میشوند.
3ـ اصلاح آفاکی یکطرفه Monocular aphakia
به بیماران دچار آفاکی یکطرفه، نمیتوان عینک تجویز کرد چون ممکن است باعث دوبینی و یا حتی تهوع واستفراغ شود و علت آن اختلاف بزرگنمایی تصاویر رتینال دو چشم میباشد با تجویز لنز تماسی به اینگونه بیماران، اندازه تصویر رتینال از 30% (با عینک) به حدود 11% (با لنز تماسی) کاهش مییابد. اگر بیمار دچار آفاکی یکطرفه کودک باشد، تجویز لنز تماسی مانع پیشرفت امبلیویی خواهد شد و بهتر است لنز پس از دو ماه از عمل کاتاراکت تجویز شود تا از امبلیوپی، ساپرسشن، و انحراف چشم به سمت خارج جلوگیری شود در صورتیکه پس از عمل کاتاراکت یکطرفه استرابیسم تباعدی ایجاد شود بهتر است استرابیسم قبل از تجویز لنز درمان شود.
تحقیقات نشان میدهد که در چنین حالتی بهتر است به بیمار لنز تماسی و عینک با هم تجویز شود تا دو بینی به حداقل رسیده و یا حذف گردد.
7ـ اصلاح آستیگماتیسم زیاد High astigmatism
بیمارانیکه دچارآستیگماتیسم زیاد هستند و با عینک ناراحتند میتوان با توجه به کراتومتری و آستیگماتیسم قرنیه به آنها لنز تماسی تجویز کرد و درصورتیکه آستیگماتیسم باقیمانده (Residual astigmatism) وجود داشته باشد به آنها میتوان لنز تماسی توریک تجویز نمود.
8 ـ آنومالیهای مردمک Abnormality of the pupil
در بیمارانی که دارای آنومالیهای مادرزادی مردمک از جمله پولی کوریا (Polycoria) یا چند مردمک هستند، دچاردوبینی شده و میتوان لنز تماسی مخصوص و مات که دارای یک مردمک مرکزی، تجویز کرد و یا در بیماری انیریدیای مادرزادی (Aniridia) و کولوبومای ایریس (Coloboma) میتوان چنین لنزهایی را تجویز نمود.
9ـ آلبینیسم Albinism
این بیماران به نور زیاد حساس بوده و میتوان به آنها لنزهای تماسی اسکلرایی مخصوصی تجویز نمود که قسمت اسکلرای آنها مات شده وآیریس هم نقاشی شده بطوریکه یک مردمک برای عبور نور وجوددارد. باید توجه داشت که تجویز این نوع لنزها ممکن است بخاطرنواقص رتین باعث افزایش دید آنها نشوند، اما به فوتوفوبی آنها کمک خواهد کرد. تجویز لنز تماسی به اینگونه بیماران باید هر چه زودتر و در اوایل سنین زندگی صورت گیرد.
10ـ کدروتهای قرنیه Corneal opacity
به بیمارانی که دچار کدورتهای قرنیه هستند و از نظر زیبایی مهم است میتوان لنزهای تماسی اسکلرایی مات که دارای مردمک وایریس نقاشی شده، تجویز کرد.
11ـ میکروافتالمیا Microophthamilia
به بیمارانی که دچار میکروفتالمیا با میکروکورنای یک طرفه هستند میتوان لنز تماسی اسکلرا تجویز نمود تا با چشم دیگر هماهنگ شود و در صورتیکه چشم مذکور دارای عیوب انکساری باشد میتواند آن را با لنز تماسی قدرت دار اصلاح کرد.
12ـ پیگمانتاسیون اسکلرا و ملتحمه Sclera conjunctiva pigmentation
به بیمارانی که دچار پیگمانتاسیون اسکلرا یا ملتحمه هستند میتوان لنز تماسی از نوع اسلکرایی تجویز کرد.
13ـ لنزهای تماسی رنگی Coloured contact lenses
به افرادی که دوست دارند چشمهای خود را تغییر رنگ دهند (مانند هنرپیشهها) میتوان از این نوع لنزها ایرپس در آنها نقاشی شده تجویز نمود.
14ـ لنزهای رنگی دودی Tintd lenses
به افرادی که در هوای آفتابی شدید زندگی میکنند میتوان این نوع لنزهای رنگی را تجویز کرد. این نوع لنزها در کنار ساحل و هوای برفی نیز استفاده میشوند.
15ـ چشمهای بدشکل Disfigured eyes
به هر نوع چشم بدشکلی که کور باشد میتوان لنز تماسی دارای یک مردمک سیاه (Black Pupil) برای زیبایی تجویز نمود.
16ـ لنزهای تماسی درمانی Therapeutic contact lenses
1) ریختن دارو در زیر لنز تماسی
در بعضی از بیماریهای چشم مانند اولسرهای قرنیه و سوختگیهای شیمیایی باید بطور مرتب قطرههای چشمی در چشم چکانده شوند برای این کار میتوان لنز تماسی اسکرا را پر از دارو کرد و روی چشم قرار دادو هر چند ساعت دوباره لنز را پر از داروکرد از لنزهای تماسی نرم هم میتوان برای مرطوب نگهداشتن و حمل کننده دارو در چنین چشمهایی استفاده کرد.
2) کاربرد لنزهای تماسی پس از عمل جراحی چشم:
پس از عمل جراحی از جمله کراتوپلاستی برای التیام بخیهها، میتوان لنز تماسی نرم تجویز نمود و این لنز باعث جلوگیری از قرار گرفتن قرنیه در مقابل هوای آزاد و امکان عفونت آن میشود.
3) سندرم خشکی چشم Dry eye syndrome
خشکی ملتحمه و قرنیه باعث تاری دید خواهد شد برای جلوگیری از این حالت میتوان لنز تماسی نرم تجویز کرد و این باعث جلوگیری از فوتوفوبی و ترمیم اپیتلیوم قرنیه میشود چون این عمل سبب جلوگیری از تبخیر اشک و در نتیجه مرطوب ماندن چشم میگردد. در صورتیکه مقدار اشک مترشحه کم باشد میتوان مرتباً همراه با لنز سرم فیزیولوژیک در چشم چکاند. اگر مقدار اشک خیلی کم باشد (در بیماری کراتوکنژاکتیویت سیکا یا تراخم مرحله 4)میتوان لنز تماسی اسکلرا همراه با نرمال سالین تجویز کرد.
17ـ محافظت چشم بوسیله لنزهای تماسی Protective role of contact lenses
1) بد قرار گرفتن مژهها:
در بیمارهایی از جمله تریکیازیس (Trichiasis) ،انتروپیون (Entropion) مژهها به داخل چشم منحرف شده و این باعث خراشیدگی و اولسر قرنیه بر اثر تماس مژهها با قرنیه میشود. پلک اینگونه بیماران باید در درجه اول جراحی شود و در صورت عدم انجام آن برای جلوگیری از اولسر قرنیه میتوان لنز تماسی تجویز نمود تا از تماس مژه با قرنیه جلوگیری شود.
2) بسته نشدن پلکها Lagophthalmos
در صورتیکه پلک بر اثر فلج عضله بالا برنده آن و یا پس از عمل جراحی بسته نشوند ایجاد اولسر و کراتیت قرنیه خواهد شد و برای جلوگیری از آن میتوان لنز تماسی تجویز کرد.
3) کاربرد لنز تماسی در صنعت Industry
افرادی که در کارخانهها کار میتوانند و چشمهای آنها در معرض گازهای خطرناک مانند گاز خردل (Mustard) و آمونیاک قرار گیردو یا کارگردانی که در کار برش آهن یا چوب کار میکنند، باید برای محافظت چشم از عینک مخصوص استفاده کنند، اما عدهای از آنها از سنگینی عینک محافظ شکایت دارند و در این صورت استفاده از لنزهای تماسیهاپتیک مفید خواهد بود.
4) کاربرد لنز تماسی در ورزش Sport
کاربرد عینک برای ورزشکاران حرفهای مشکل و یک نوع معلولیت محسوب میشود. ورزشکارانی که در رشتههای تنیس، فوتبال، هاکی Hockey (چوگان بازی) و شنا فعالیت دارند و چشم آنها ضعیف است، نمیتوانند با عینک دید کافی برای اینگونه ورزشها را داشته باشند و تجویز لنزها تماسی به آنها کمک شایانی میکند تجویز لنز هاپتیک برای شنا ایده آل است و در صورت تجویز لنز سخت شناگر باید پلکهایش را هنگام شنا تنگ کند تا لنز زیر پلکها قرار گرفته و از چشم خارج نشود. در اکثر ورزشکاران برای این منظور لنز نرم تجویز میشود چون امکان خارج شدن لنز سخت از چشم هنگام ورزش وجود دارد. ورزشکاران با لنز تماسی دید محیطی بهتری نسبت به عینک خواهند داشت.
با توجه به موارد استفاده لنز تماسی، اغلب افراد آنها فقط برای جنبه زیبایی استفاده میکنند در صورتیکه میتواند موارد استفاده بیشتری داشته باشد.
ارزیابی بیمار برای تجویز کنتاکت لنز Evaluation
در صورت عدم وجود بیماری قرنیه که برای تجویز لنز تماسی الزامی است، هنگام تجویز باید مواردی از جمله سن بیمار، عیوب انکساری، نیاز شغلی و بطور کلی انگیزه بیمار برای استفاده از لنز مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به پیشرفت لنزهای تماسی و انواع متنوع آن امکان تجویز آن برای اکثر بیماران وجود دارد و بنابراین بیمار باید انگیزه استفاده از لنز را داشته باشد.
بطوری کلی تجویز لنز بستگی به نیاز و حرفه شخص دارد، به عنوان مثال لنزهای تماسی سخت را باید بیشتر به بیمارانی تجویز کرد که در اداره مشغول بکارند و کمتر به محیط بیرون میروند چون گرد و خاک و دود زیر لنز رفته و برای آنها مشکلاتی ایجاد میکند. لنزهای تماسی اسکلرا را باید بیشتر به افرادی تجویز کرد که درمحیط گرد و خاک و بیرون کار میکنند، یا مرتباً در سفر هستند و یا کارگرانی که در صنعت مشغول کار هستند میتوانند از این نوع لنزها استفاده کنند. افرادی که شغل آنها طوری است که هنگام خوابیدن نمیتوانند لنز را از چشم خارج کنند و یا درمسافرت هستند میتوان لنزهای تماسی نرم از نوع Extended wear تجویز کرد. لنزهای تماسی نرم روزانه (Daily wear) را باید به بیمارانی تجویز کرد که مقدار آستیگماتیسم آنها کمتر از یک دیوپتر بوده و برای مدت کمی میخواهند از لنزهای تماسی استفاده کنند
محدودیتهای استفاده از لنزهای تماسی Limitations
برای استفاده از لنزهای تماسی محدودیتهایی وجود دارد که عبارتند از:
1ـ انگیزه Motive
انگیزه بیمار برای استفاده از لنزهای تماسی یک عامل مهم بود و اگر بیمار انگیزه قرار دادن یک جسم خارجی روی چشم خود را نداشته باشد باید از تجویز لنز خودداری شود. به اغلب بیمارانی که عیوب انکساری زیاد داشته و از ضخامت و وزن عینک شکایت دارند میتوان تجویز لنز تماسی را توصیه کرد.
2ـ حالت فیزیکی چشمها Physical
اگر چشمها زیادگود و یا پلکها بهم فشرده باشند تجویز لنز تماس مشکلاتی بوجود خواهد آورد. اگر بیمار دچار نواقص دست برای گذاشتن و برداشتن لنز باشد و یا شکاف پلکی او خیلی تنگ باشد حتی المقدور نباید لنز تجویز نمود.
3ـ حالت روانی بیمار Psychological
بعضی از بیماران از قراردادن یک جسم خارجی بر روی قرنیه خود حالت ترس و وحشت دارند و نباید به این افراد لنز تماسی تجویز کرد.
4ـ موقعیت اقتصادی بیمار Economic
اگر بیمار موقعیت اقتصادی خوبی نداشته باشد نباید به او لنز تجویز شود چون بها لنز و داروهای آن گران است.
5ـ بیماریهای حاد چشمی Active eye diseases
از تجویز لنز تماسی به بیمارانی که دچار بیماریهای چشمی حاد هستند از جمله ورم ملتحمه تراخم، گلوکوم حاد، ایریدوسیکلیز، (Iridocyclitis) و بیماریهای سگمنت قدامی چشم باید خودداری کرد.
6ـ چسبندگی پلکها Symblepharon
اگر پلکها بر اثر Symblepharon چسبندگی داشته باشند نمیتوان لنز هاپتیک تجویز کرد و در صورت نیاز لنز قرنیهای (Corneal lenses) تجویز نمود.
7ـ آلرژی Allergy
در صورتیکه بیمار به مواد و یا مایعات لنز تماسی آلرژی داشته باشد نباید به او لنز تجویز شود.
8ـ بیماریهای گوناگون چشمی:
در صورت وجود بیماریهایی از جمله ناخنک (Ptrygium) دیستروفی قرنیه، شالازیون انوفتالموس (Enophthalmos) پانوس پیشرفته و زیاد نباید لنز تماسی تجویز شود.
9ـ گلوکوم عمل شده:
به بیماران گلوکوم عمل شده نباید لنز تماسی تجویزنمود.
مراقبت و نگهداری لنزهای تماسی Contact lenses care
تمام لنزهای تماسی جاذب ترشحات چشم، مواد چسبیده به انگشتان و مواد آرایشی میباشند. لنزهای تماسی RGP و نرم جاذب رسوباتی شامل ذرات سلولی، پروتئین، لیپید و نمکهای غیرحلال از مایع اشک میباشند لنزها ممکن است باعث انتقال باکتریها،ویروسها و قارچها به چشم شوند. برای جلوگیری از صدمات عوامل ذکر شده به لنزهای تماسی و چشم، لنزهای تماسی باید تمیز و بطور صحیح نگهداری شوند.
هر نوع از لنزهای تماسی نیاز به مواظبت و نگهداری و مایعات مخصوص بخود را دارند. به عنوان مثال مایعات لنزهای تماسی RGP برای نگهداری لنزهای نرم مناسب نیستند چون ممکن است به این نوع لنزها چسبیده و یا باعث عکس العمل سمی شوند بعضی از مایعات لنزهای RGP برای بعضی از لنزهای دیگر که دارای سطوح ویژهای هستند مناسب نیستند زیرا این مایعات دارای دانههای ریز تمیز کننده بوده و ممکن است به آن سطوح آسیب برسانند. مایعات نگهداری و مراقبت لنزها معمولاً جدا بوده و به سه دسته اصلی تمیز کننده (Cleaning) ضدعفونی کننده (Disinfecting) و مرطوب کننده (Wetting) تقسیم میشوند، اما بعضی از مایعات هستند که حاوی سه گروه مواد ذکر شده میباشند این نوع مایعات ارزانتر و استفاده آنها برای بیمار نیز راحتتر است.
خصوصیات مایعات لنزهای تماسی Properties of solutions
چون مایعات لنزهای تماسی بطور مستقیم با چشم در تماس هستند باید استریل و از نظر شیمیایی ثابت باشند این مایعات نباید چشمها را تحریک و یا به لنزها صدمه وارد کنندو از طرفی برای راحت بودن بیمار باید ایزوتونیک باشند و تاریخ ساخت و انقضاء باید بر روی آنها نوشته شود.
مایعات ضدعفونی کننده Preservatives یا Disinfectatns
این نوع مایعات باعث کشتن و یا جلوگیری از رشد باکتریها شده اما سبب کشتن هاگ باکتریها نمیشوند. از این نوع مایعات برای ضدعفونی کردن دستگاههای پزشکی و ساختن داروهای چشمی و مایعات لنزهای تماسی استفاده میشود این نوع مایعات که برای لنزهای تماسی ساخته میشوند باید ضد تعداد زیادی از اورگانیسمها و قارچها باشند و باعث عکس العملهای آلرژی و یا توکسیک نشوند، عمومیترین این ضدعفونی کنندهها عبارتند از:
1- Benzalkonium Choloride (BKC)
2- Chlorobutanol (CHB)
3- Thiomersal (Thimerosal)(THM)
4- Chorhexidine (CHX)
5- Chelating agents
6- Sorbic Acid or Potassium Sorbat
اولین ملاقات بیمار و انتخاب لنز تماسی
با توجه به انواع مختلف لنزهای تماسی، امکان تجویز لنز به اکثر بیماران وجود دارد. قبل ازتجویز لنز تماسی باید بیمار را از نظر تاریخچه و معاینه کامل مورد بررسی قرار داد.
تاریخچه بیمار History
از بیمار باید یک تاریخچه کامل چشمی شامل حالتهایی که ممکن است در استفاده از لنز تماسی اثر داشته باشند گرفته شود علت استفاده از لنز تماسی و نوع آن باید مشخص شود اغلب بیماران با توصیه دوستان خود که از لنز استفاده کردند یا در تبلیغات آن را شناختند و یا قبلاً از لنز استفاده کردند ،نوع لنز را مشخص میکنند. بهتر است هنگام تعیین نوع لنز به گفتههای بیمار گوش کردو حتی الامکان لنزی را به او تجویز نمود که تمایل دارد و در صورتیکه باید نوع لنز تعویض شود علت به بیمار توضیح داد.
انگیزه بیمار در تجویز لنز تماسی مهم است و درصورتیکه او انگیزهای برای استفاده از لنز نداشته باشد، تحمل لنز برایش مشکل خواهد شد. به عنوان مثال انگیزه بیمار برای استفاده از لنز ممکن است جنبه زیبایی و یا دید بهتر با لنز باشد اگر بیمار قبلاً از لنز تماسی استفاده کرده است، باید مشکلات آن را سوال کرد و از روش مراقبت و نگهداری لنز قبلی او آگاه شد و یا اگر امکان داشته باشد از تجویز کننده قبلی لنز او درباره پارامترهای لنز قبلی او سوال کرد.
معاینه بیمار Examination
قبل از تجویز لنز تماسی باید از بیمار معاینه کامل چشمی و ریفرکشن دقیق به عمل آورد هنگام ریفرکشن باید آستیگماتیسم ریفراکتیو با آستیگماتیسم قرنیه مقایسه شود و در صورت وجود آستیگماتیسم باقیمانده ممکن است نیاز به تجویز لنز تماسی نرم یا سخت توریک باشد.
انتخاب لنز تماسی و نکات موافق و مخالف لنزها
پس ازگرفتن تاریخچه بیمار و معاینه کامل چشم باید نوع لنز انتخاب شود انتخاب لنز با توجه به نیاز بیمار و نکات موافق و مخالف انواع لنزها صورت میگیرد که به شرح زیر میباشند:
- a) نکات موافق و مخالف لنزها PMMA
1ـ نکات موافق: Indications
1) این لنزها باید به بیمارانی تجویز شود که نیاز به دید خوب دارند این لنزها باعث اصلاح آستیگماتیسم قرنیه شده و نیاز به تجویز لنز توریک نمیباشد.
2) این لنزها دارای عمر طولانی بوده و قابلیت شکنندگی آنها نسبت به لنزهای RGP کمتر است لنزهای لنتی کولار PMMA قابلیت شکنندگی کمتری داشته و برای بیماران آفاکی تجویز میشوند.
3) این لنزها ارزانترین نوع لنزها میباشد.
4) افراد پیر این لنزها را نسبت به لنزهای نرم راحتتر در چشم خود میگذارند و برای برداشتن آنها میتوانند از مکنده مخصوص لنز (Suction) استفاده کنند.
5) رسوبات کمتری روی این لنزها نسبت به لنزهای RGP و نرم قرار جمع میشوند.
2ـ نکات مخالف Contra-indication
1) از لنزهای تماسی PMMA نمیتوان برای استفاده گاهگاهی بیمار استفاده کرد چون عادت پذیری به این آنها خیلی سریع از بین میرود.
2) عادت کردن به این لنزها طولانی بوده و بنابراین نمیتوان به بیمارانی که سریع نیاز به لنز دارند تجویز کرد.
3) گم شدن این لنزها نسبت به لنزهای نرم بیشتر بوده و بنابراین نباید به بیماران ورزشکار تجویز کرد.
4) امکان نفوذگرد و خاک زیر این نوع لنزها زیاد است و نباید به بیمارانی که در هوای گرد و خاکی زندگی میکنند تجویز شود و در این صورت توصیه میشود لنز نرم تجویزگردد.
5) این لنزها باعث تغییراتی در لایه آندوتلیوم قرنیه در چشم جوانان میشوندو علت آن نفوذ کم اکسیژن و ایجاد هایپوکسیا و تغییر شکل سلولهای آندوتلیوم میباشد این موضوع در افراد مسن زیاد مهم نیست.
(b) نکات موافق و مخالف لنزهای RGP
1ـ نکات موافق Indication
1ـ در صورتیکه بیمار نیاز به دید واضح دارد میتوان لنز RGP تجویز کرد اگر مقدار آستیگماتیسم قرنیه بیشتر از 1 تا 5/1 دیویتر باشد باید لنزهای RGP با DK پائین تجویز شود.
2ـ در صورتیکه تجویز لنزهای PMMA باعث ادم قرنیه بر اثر هایپوکسیا و تغییرات اندوتلیوم قرنیه شوند و یا بیمار تحمل لنز PMMA را نداشته باشد میتوان لنزRGP تجویز کرد.
3) درصورتیکه لنز نرم باعث ورم ملتحمه پاپیلار (Papillary conjunctivitis) شده و یا بیمار به داروهای لنزهای نرم حساسیت داشته باشند میتوان لنز RGP تجویز نمود.
4) اگر قرنیه بیمار بر اثر استفاده لنز PMMA چروکیده (Corneal wraping) شده باشد باید لنز RGP با همان مشخصات PMMA تجویز نموده تا این حالت بهبود یابد.
5) تجویز لنز RGP با قطر بزرگتر نسبت به لنزPMMA باعث تثبیت بهتر لنز روی قرنیه میشود.
6) از لنزهای RGP با DK زیاد میتوان برای استفاده طولانی مدت (Ex.wear) استفاده کرد.
2ـ نکات مخالف Contra-indication
1) قیمت این لنزها نسبت به لنزهای PMMA بیشتر است.
2) رسوبات روی این لنزها نسبت به لنزهای PMMA بیشتر جمع شده و نیاز به داروها و قرصهای ضد آنها میباشد.
3) لنزهای RGP نسبت بهPMMA خاصیت شکنندگی بیشتری دارند.
- C) نکات موافق و مخالف لنزهای نرم
1ـ نکات موافق Indication
1) این نوع لنزها طرفداران زیادی دارد چون راحت بوده و مدت عادت پذیری به آنها کوتاه بوده و به طور متناوب میتوان از آنها استفاده کرد.
2) لنزهای نرم نسبت به لنزهای قرنیهای روی قرنیه ثابتتر بوده و بنابراین برای ورزشکاران مناسبتر هستند.
3) تحمل این لنزها برای کودکان نسبت به لنزهایPMMA و RGP راحتتر است.
4) در محیطهای گرد و خاکی میتوان از این لنزها استفاده کرد
2ـ نکات مخالف Contra-indication
1) عمر این لنزها کوتاه است.
2) تشکیل رسوبات در این نوع لنزها نسبت به لنزهای PMMA و PGP بیشتر بوده و موارد سمی از جمله اسپریها، عطرها، گازهای ناشی از آشپزی ودود سیگار در این نوع لنزها جذب میشوند.
3 ) در صورتیکه مقدار آستیگماتیسم قرنیه بیشتر از یک دیوپتر باشد با این نوع لنزها اصلاح نمیشود اما اگر لنز ضخیمتر ساخته شود ممکن است باعث اصلاح بیشتر آستیگماتیسم شود باید توجه داشت اگر ضخامت لنز افزایش یابد انتقال اکسیژن از آن کمتر صورت میگیرد.
تجویز عینک برای استفاده بیمار در مواقعی که از لنز استفاده نمیکند
با توجه به تاری دید با عینک (Spectacle blur) در بیمارانی که از لنزهای PMMA استفاده میکنند اغلب این بیماران از استفاده عینک پس از برداشتن لنز زیاد راضی نیستند، برای تجویز عینک به اینگونه بیماران بهتر است پس از خواب شبانه بیمار به جای لنز عینکش را استفاده کند و برای ریفرکشن مراجعه کند و اگر این برای بیمار امکان ندارد، باید بیمار به محض رسیدن به مطب لنزهایش را برداشته و حداقل نیم ساعت بعد چشمهای او را ریفرکشن کرد، اگر با این معاینه دید بیمار خوب شد و بیمار فقط میخواهد از عینک مذکور هنگام پایان کار روزانه استفاده کند، میتوان عینک مذکور را تجویز کرد در صورتیکه با این روش دید بیمار خوب نشد میتوان از او خواست که از شب قبل از معاینه فقط از یک لنز استفاده کرده و روز بعد چشمی را که لنز نداشته ریفرکشن کرد و این کار را روز بعد برای چشم دیگر تکرار نمود به بیمار باید توصیه کرد که دید اوبا عینک ممکن است مانند لنز نباشد، زیرا انحناء قرنیه ممکن است با استفاده لنزهای PMMA تغییر کند و گاهی اوقات این منجر به ادم قرنیه و با تغییر شکل آن می شود.
لنزهای تماسی نرم روزانه Daily wear soft contact lenses
تعداد زیادی از بیماران طرفدار لنزهای نرم هستند عوارض این نوع لنزها زیاد است و باید قبل از تجویز برای بیمار توضیح داده شوند. کارخانههای مختلفی این نوع لنزها را ساخته و هر کدام از آنها لنزها را بر مبنای استاندارد خودشان میسازند اما تعدادی کارخانه هم وجود دارند که لنزها را با توجه به سفارش اپتومتریست یا چشم پزشک میسازند، اما قیمت این نوع لنزها گرانتر از لنزهای استاندارد کارخانهها میباشد و از طرفی مدتی طول میکشد تا در اختیار بیمار قرار گیرند.
گذاشتن لنز نرم روی چشم
1ـ دستها را ابتدا با صابون ساده شسته و با حوله یا دستمال بدون پرز خشک کرده و یا دستها را تکان داده تا آب چکیده شود.
2ـ لنز را از جالنزی برداشته و تکان داده مایعات اضافی از آن خارج میشود.
3ـ لنز را از نظر پشت ورو شدن چک کرده و برای این کار لنز را باید بین دو انگشت شست و سبابه خم کرد، بطوریکه لبههای آن به سمت بالا باشد اگر لبههای لنز به سمت داخل باشند لنز پشت ورو نشده و صحیح است و در غیر صورت لبههای لنز به سمت خارج قرار دارند. برای بررسی صحیح بودن لنز از این نظر میتوان به کنده کاریهای کارخانه سازنده دقت کرد و در صورت صحیح بودن لنز نام کارخانه از سطح قدامی لنز صحیح خوانده میشود .
4ـ لنز را بر روی نوک انگشت سبابه دست برتر قرار داده پلک پائینی را با انگشت وسطی همان دستی که لنز قرار دارد به پائین کشیده و با انگشت وسطی دست دیگر پلک بالا را بالا کشیده لنز را روی قرنیه قرار داده و ابتدا پلک پائینی و بعد پلک بالایی را رها شوند.
5ـ پس از گذاشتن لنز روی چشم بیمار پلک زده تا لنز در مرکز قرنیه قرار گرفته و سپس دید بیمار اندازه گیری شود تا مطمئن شویم که لنز روی چشم قرار گرفته است.
6ـ اگر لنز در قسمت پائین قرنیه قرار گیرد، با فشار پلک پائینی به لبه پائینی لنز باید آن روی قرنیه قرار داد.اگر لنز در قسمت داخل یا خارج قرنیه قرار گیرد، درجهت عکس آن نگاه کرده و با فشار پلک بالا و پائین به لنز، ان را روی قرنیه قرار داد، بهتر است برای مرکزی کردن لنز روی قرنیه از آینه استفاده شود اگر لنز در زیر پلک بالا قرار گیرد و با قراردادن آینه دیده نشود، برای مرکزی کردن آن باید ابتدا سر را مقداری به پشت خم کرده و سپس به پائین نگاه کرد و پلک بالایی را تا جایی که امکان دارد به بالا کشیده و بوسیله لبه پلک بالایی لنز را بر روی قرنیه قرار داد.
گذاشتن لنزهای بسیار نازک با روش مذکور روی چشم مشکل است و یا هنگامی که بیمار چشمهایش را خیلی تنگ میکند گذاشتن لنز روی چشم با این روش ساده نیست .هنگام گذاشتن لنز نرم به هر یک از روشهای فوق ، ابتدا باید پلک پائین و سپس پلک بالا را و رها کرد و اگر ابتدا پلک بالا رها شود باعث چروک شدن لنز در نتیجه خارج شدن آن از چشم خواهد شد. اگر لنز استیپ باشد و حباب زیر آن جمع شده باشد، و اگر ابتدا پلک بالا رها شود لنز از چشم خارج خواهد شد پس از قرار دادن لنز روی چشم بیمار با اسلیت لمپ به موارد زیر باید توجه کرد.
1ـ لنز روی قرنیه باشد
2ـ لبه لنز روی چشم به سمت داخل پیچ نخورده باشد
3ـ جسم خارجی مانند موکوس، ریمل یا مژه در زیر لنز قرار نداشته باشد
4ـ حباب در زیر لنز وجود نداشته باشد.
اگر لبه لنز روی چشم به سمت داخل پیچ خورده و یا جسم خارجی زیر لنز قرار گرفته باشد، لنز را باید از چشم خارج کرد و با اسپری کردن نرمال سالین در سطح خلفی آن را دوباره روی چشم قرار داد اگر در زیر آب حباب باشد، برای برداشتنش باید بیمار چشمهایش را بسته و روی پلک بالایی او ماساژ داده شودو یا چشمهایش را بطور کامل باز و بسته کند. روش دیگر برداشتن حباب در زیر لنز قرار دادن لبه پلک پائینی بر لبه پائینی لنز و حرکت آن به سمت بالا و روی قرنیه میباشد و سپس از بیمار خواسته شود تا پلک بزند و با این عمل حباب ناپدید خواهد شد پس از گذاشتن لنز روی چشم برای بررسی فیت لنز باید حداقل 15 دقیقه روی چشم باشد بعضی از متخصصن 30 دقیقه را توصیه میکنند.
بررسی فیت لنزها
1ـ فیت خوب Good fit
اگر لنز خوب فیت شده باشد هنگامی که بیمار مستقیم نگاه میکند لنز روی قرنیه مرکزی بوده و اگر بیمار به بالا نگاه کند لنز باید در حدود 5/1-1 میلیمتر به سمت پائین حرکت کند هنگام پلک زدن طبیعی بیمار، لنز باید مقداری حرکت کرده و سپس در مرکز قرنیه قرار گیرد هنگام پلک زدن و انجام رتینوسکوپی، رفلکس نور رتینوسکوپ در مردمک بیمار واضح به نظر میرسد هنگام پلک زدن تصاویر کراتومتر کامل و واضح و بدون هیچگونه تغییر شکلی دیده میشود.
2ـ فیت فلت Loose fit
اگر لنز روی چشم بیمار فلت باشد، با پلک زدن روی چشم حرکت بیش از حد طبیعی میکند و اگر بیمار به بالا نگاه کند این حرکت بهتر مشخص میشود.
اگر لنز فلت باشد از روی قرنیه خارج شده ودر سمت پائین آن قرار گرفته و حبابهایی ممکن است در زیر قسمت پریفرال لنز دیده شوند و یا لبه لنز به سمت بالا حرکت کند.
اگر لنز فلت باشد، هنگام رتینوسکوپی ابتدا رفلکس نور رتینوسکوپ واضح بنظر رسیده اما پس از پلک زدن تار شده و سپس دوباره واضح به نظر میرسد اگر کراتومتری انجام شود و لنز فلت باشد ابتدا تصاویر کراتومتر واضح و پس از پلک زدن تار شده و سپس دوباره واضح به نظر میرسد.
3ـ فیت استیپ Tight fit
اگر لنز استیپ باشد، هنگام حرکت چشم در جهات مختلف با پلک زدن روی چشم نمیکند و یا حرکت بسیار جزئی خواهد داشت. در صورت استیپ بودن لنز، حبابهایی در قسمت مرکزی زیر لنز دیده شده و عروق ملتحمه در زیر لبه لنز رنگ پریده بنظر میرسند و اگر این نوع فیت ادامه یابد محل لبه لنز روی ملتحمه با فلوئورسئین رنگ پذیر خواهد شد.
هنگام رتینوسکوپی در چشمی که لنز روی آن استیپ فیت شده رفلکس رتینوسکوپ ابتدا تار و پس از پلک زدن واضح و سپس دوباره تار بنظر میرسد در کراتومتری ابتدا تصاویر تار، پس از پلک زدن واضح و سپس دوباره تار بنظر میرسد علت اینکه تصاویر پس از پلک زدن واضح بنظر میرسند فلت شدن لنز در لحظه پلک زدن میباشد با توجه به موارد فوق اگر لنز فلت باشد باید لنز استیپتر انتخاب شود و اگر لنز استیپ باشد باید لنز فلتتر روی چشم گذاشته و آزمایشات مذکور را تکرار کرد تا فیت خوب و مناسب حاصل گردد.
در مجموع باید توجه داشت که برای بررسی فیت لنز نرم، لنز باید حداقل 15 دقیقه روی چشم قرار گیرد رابطه نزدیکی بین قطر کلی لنز نرم و شعاع انحناء خلفی آن وجود داردکه در بررسی فیت یابد در نظر گرفته شود اگر قطر لنز به مقدار mm 5/0 افزایش یابد مقدار شعاع انحناء خلفی آن mm2/0 فلتتر شودو یا اگر قطر به مقدار mm5/0 کاهش یابد، شعاع انحناء خلفی آن باید mm2/0 استیپتر شود بنابراین لنز را میتوان با افزایش قطر کلی و یا استیپ کردن شعاع انحناء خلفی استیپتر کرد و یا با کاهش قطر و یا فلت کردن شعاع انحناء خلفی فلت تر کرد.
با توجه به مطالب فوق برای فیت خوب لنز باید مرکزی بوده و تمام اطراف قرنیه را به مقدار حداقل 1 میلیمتر و یا بیشتر بپوشاند و لنز با حرکات چشم در جهات مختلف و یا پلک زدن حرکت مناسب (در حدود یک میلیمتر) داشته باشد. باید توجه داشت که باید از فیت کردن استیپ لنز نرم خودداری کرد. پس از فیت مناسب و خوب لنز نرم باید اورریفرکشن انجام داد و سپس آن را در قدرت لنز سفارشی منظور کرد. اگر مقدار آستیگماتیسم باقیمانده با لنز نرم، اسفریکال بیشتر از 75/0 دیوپتر باشد، باید لنز نرم توریک و یا لنز سخت PMMA ، و یا RGP فیت شود. برای سفارش لنز نرم به کارخانه سازنده فقط نیاز به شعاع انحناء خلفی، قطر کلی و قدرت لنز میباشد.
برداشتن لنز نرم از روی چشم
روش اول: بیمار چشمهایش را تا جایی که امکان دارد باز کرده و انگشت سبابه را بطور عمودی بر روی گوشه خارجی پلک بالا و پایین قرار داده و سپس دو پلک را به سمت گوش کشیده و پلک میزند هنگامی که بیمار پلک بزند لنز با حالت پرشی از چشم خارج خواهد شد که باید دست دیگر خود را زیر آن قرار دهد تا لنز روی آن بیفتد.
روش دوم: در این روش ابتدا چشمها را باز کرده و با فشار لبه پلک بالائی به لبه بالای لنز با انگشت سبابه یک دست و فشار لبه پلک پائینی به لبه پلک پائینی با انگشت سبابه چشم دیگر لنز از چشم خارج میشود در این روش چشمها باید مقداری بیشتر از قطر لنز باز شوند تا لنز با حالت جهشی از چشم خارج شود.
روش سوم: در این روش ابتدا به چشمهای خود بطور مستقیم در آینه نگاه کرده و انگشت وسطی دست برتر را بر روی پلک پائینی قرار داده و آن را به سمت پائین کشیده و سپس انگشت سبابه همان دست روی لنز نگه داشته و به سمت بالا نگاه کرده و بعد از آن با کمک انگشت شست همان دست لنز را بین انگشت شست و سبابه گرفته و از چشم خارج کرد.
روش چهارم: اگر بیمار نتواند با روشهای ذکر شده لنز را از چشم خارج کند، با استفاده از ریختن نرمال سالین با فشار لنز از چشم خارج میشود. C ـ آموزش مراقبت، نگهداری،
مراقبت و نگهداری از لنز های نرم توسط بیمار
لنزهای نرم از یک نوع پلاستیک هیدروفیلیک (آب دوست داشتنی (Water loving) ساخته شده که مانند اسفنج آب را جذب میکنند. مقدار آب آنها متفاوت بوده و 70% ـ 35% وزن لنزهای نرم روزانه را تشکیل میدهد. اگر این نوع لنزها خشک شوند، آبشان را از دست داده و چروکیده میشوند و اگر در این حالت دوباره در داخل مایع خیس کننده قرار گیرند، آب جذب کرده و به حالت اولیه برمیگردند. بنابراین هنگامی که لنز روی چشم نیست باید داخل مایع خیس کننده قرار داشته باشد هنگام گذاشتن وبرداشتن این نوع لنزها در چشم باید آنها را تمیز کرد و برای اینکار ابتدا باید دستها را با صابودن ساده شسته و برای خشک کردن دستها نباید از حوله و یا دستمال کاغذی استفاده کرد که حاوی پرزباشد. قبل از گذاشتن این نوع لنزها در چشم نباید از کرمهای دستی، دئودورانتها (Deodornt) عطر و یا مواد شبیه به اینها استفاده کرد استفاده از لوازم آرایش باید پس از گذاشتن لنز روی چشم صورت گیرد ناخنهای بلند یا تیز باعث صدمه رساندن به این نوع لنزها میشوند بنابراین ناخنها باید قبل از گذاشتن و یا برداشتن لنز کوتاه و صاف شوند . در لبه بعضی از این نوع لنزها کنده کاریهایی شده تا باعث تشخیص آنها شود و برای دیدن آنها میتوان از ذره بینهای دستی استفاده کرد.
فالو آپ لنزهای تماسی نرم روزانه
فالوآپ لنزهای تماسی نرم معمولاً پس از یک یا دو هفته، یک ماه، سه ماه و شش ماه صو
نظر بدهید